EĞİTİM VE TOPLUM

    Eğitim, insanlığın tarihi kadar eski bir olgu. Eğitim gerek birey olarak gerekse toplum olarak hayatı sürdürebilmenin neredeyse ilk şartı; Eğitim olgusu ilk insanla birlikte ortaya çıkmıştır. Eğitim insanoğlunun yaratılışıyla başlamış, eğitilme ve eğitme yapısında imtihanı bir unsur olarak yer almıştır. Eğitim insanoğlu için ihtiyari bir araç değil, belki de onun varlık nedenidir. Kısaca eğitim, insan açısından, nefes alma, yeme, içme gibi hayati bir ihtiyaç durumundadır. Veya kendi isteği dışında olsa bir şekilde almaktadır.bu anlamda, eğitilmemiş ,eğitim görmemiş bir insan bulmak mümkün değildir.İnsanlar bir şekilde, kendi çevre şartları içerisinde eğitilirler;ancak tanımlanmış eğitimle eğitim ile örtüşmeyebilir; Okuma yazma  öğrenmeyebilir.Matematik, fizik, sosyoloji, tarih bilgisi de almayabilir.Ancak yaşadığı hayatı mutlu kılacak,yeryüzünde rızkını arayıp bulabilecek bir bilgiye bu anlamda bir eğitime her zaman sahip olagelmiştir.Eğitimin yöntem ve tekniği ;araçları , niteliği, zamandan zamana , toplumdan topluma değişir.Ama eğitimde değişmeyen nihai amaçlardır.Bu da insanoğlunun nihai mutluluğudur.Bu nihai mutluluğu her birey hatta her toplum kendine göre algılamış ve yorumlamış, ilke ve amaçlarını bu yorumlar ışığında belirlemişlerdir.

    Toplum, sınırları belli bir doğal çevrede ortak amaçlar için bir araya gelmiş karşılıklı oluşturulan kurallara bağlı, işbirliği ve dayanışma içinde olan insanlardan oluşur.(Başaran; 1983,48)

EĞİTİM SOSYOLOJİSİNİN DOĞUŞU, AMACI VE ALANI              

    Eğitim sosyolojisi bugünkü modern ve bilimsel anlamı ile Fransa’da doğmuştur.19. yy Fransa toplumunda, bunalımlar,istikrarsızlıklar ve toplumsal çözülmeler dikkat çekici boyutlara ulaşmıştır.Bu nedenle , hemen tüm aydınlar ve özellikle de , toplumbilimciler , dikkatlerini bu toplumsal istikrarsızlık ve çözülme üzerine yoğunlaştırılmışlardır.Kuşkusuz toplumsal olaylara karşı ortaya çıkan bu ilgide, toplum olaylarının diğer doğa olayları gibi bir düzene ,bir gerekirciliğe bağlı olduğu fikirlerinin gelişmesi ve zihinlere yerleşmesi etken olmuştur.(Yalvaç;1994,201)

    Nitekim Türkiye’de Sosyoloji Biliminin toplumsal sorunlarla ilgilenişi ile Fransa’daki sosyoloji hareketleri arasında bir çok benzerlikler göze çarpar.Her iki ülkede de sosyoloji pratik zorunluluklarla doğmuştur.Her iki ülkede de temel etken toplumsal istikrarsızlık ve bunalımdır.Özellikle Fransız toplumbilimci E.Durkheim, eğitimde bilimsel metodolojinin kullanılabileceğini savundu.(Tezcan;1997,12). Durheim’in Eğitim Sosyolojisine temel katkısı eğitime bir toplumsal olay olarak bakmasıdır.Ona göre eğitim olgusu, kökeni ve işlevi bakımından sosyoloji ile yakından ilişkilidir.(Aslan;2001,17)

    Eğitim Sosyolojisinin amacı, bir toplumsal kurum olan eğitim ve toplumun diğer kurumları arasındaki ilişkiyi göz önünde bulundurarak ,toplum yapısına ve beklentisine uygun bir eğitim sisteminin oluşmasına katkıda bulunmaktır.Bu bağlamda Eğitim Sosyolojisi alanını 4 grup altında toplamak mümkündür.

1-Eğitilen kişinin toplumsallaşması için toplumun eğitimden beklediklerini araştırmak,

2-Toplumun değişime gereksinimini karşılamada eğitime düşen görevleri ortaya koyma,

3-Toplumun benimsediği yaşam biçimine uygun olarak eğitimin biçimlenmesine ve işlemesine ilişin ilkeleri belirlemek,

4-Eğitim amaçlarını gerçekleştirmek için , eğitim sistemiyle toplumun  nasıl ilişki kuracağını saptamak.

    Eğitim sosyolojisi toplumda meydana gelen ve eğitsel özeliği olan tüm konularla doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilenir.Bunlardan başlıcalarını şu şekilde sıralamak mümkündür;

-Eğitsel amaca yönelik toplumsal ilişkiler,

-Toplum-Kültür ve Eğitim ilişkileri,

-Eğitimin diğer toplumsal kurumlarla ilişkisi,

-Eğitimin birincil derecedeki sorumluları olan okul ve aile kurumları ile ilişkiler ,

-Toplumsallaşma süreci,

-Toplumsal değişme-Eğitim ilişkisi,

-Toplumsal bütünlük ve istikrarın sağlanmasında eğitimin rolü ve önemi,

-Öğretmen-yetiştirme ve öğretmen-öğrenci ilişkileri vb.

    Dikkat edilecek olursa , eğitim sosyolojisinin konusunu teşkil eden tüm alanlar toplumun birer parçası olan alanlardır.Öyleyse, genel anlamda bir eğitim ve toplum ilişkisi  değerlendirmesi yaparak ,eğitimin toplumsal temellerinin neler olduğunu açıklamak mümkün olacaktır.(Er;2000,68)

EĞİTİM VE TOPLUM

    Toplum, sınırları belli bir doğal çevrede ortak amaçlar için bir araya gelmiş, karşılıklı oluşturulan kurallara bağlı,işbirliği ve dayanışma içinde olan insanlardan oluşur.(Başaran;1983,48) Her  toplum varlığını sürdürmek için eğitim kurumuna gereksinim duyar.O halde eğitim,toplum yaşamının kurallara göre ve düzenli olarak sürdürülmesi için toplum tarafından oluşturulan temel toplumsal kurulardan biridir.İşte bu noktadan sonra,toplum ve eğitim birbirlerini tamamlayan iki kavram haline gelmiştir.Bilindiği gibi eğitimin işlevlerini yerine getirebilmesi için mutlaka bir toplumsal ortam ve atmosfere gereksinimi vardır.Yani ancak toplum varsa eğitim vardır.Fakat öte yandan yukarıda tanımını yaptığımız toplum da ancak eğitim , yani insan ilişkileri ve etkileşimi varsa varlığını sürdürebilir.Dikkat edilecek olursa bu kaçınılmaz ve olmazsa olmaz ilişkiyi bir toplumun oluşumundan itibaren başlatmıştık.Öyle ise , mutlaka bir öncelik ya da sıralama yapmak gerekirse toplum bir amaç, eğitimde bu amacı gerçekleştirmenin vazgeçilmez bir aracı olarak görülebilir.

    Bu nedenle hemen her toplumun meydana gelme sürecinde kendine özgü değerlerle oluşturduğu bir yapısı vardır.Bu yapıyı ulaşılması gereken amaç olarak kabul ettiğimizde,eğitimi de bu amacı gerçekleştirmede en önemli ve doğrudan araç olarak anlıyoruz.Değişime açık,gelişmeyi sağlayan toplumların başvuracağı ilk kurum gene eğitim olmaktadır.Öyle ise ,eğitimin en belirgin özelliği toplumsal yönüdür.Çünkü her toplumda eğitim , o toplumun yapısına yani toplumsal özelliklerine bağlıdır.Eğitim bir toplumdan diğerine büyük değişiklik gösterir.

    Hatta eğitim tarihsel süreçte, aynı toplumda farklı zamanlarda ,farklı biçimlere bürünür.Eğitim sistemi, yada eğitim süreci de diğer toplumsal, siyasal , ahlaksal kurumlar gibi, işlevlerini yerine getirirken meydana geldikleri toplumun özelliklerini yansıtırlar.’’Bu nedenle geçmişte ve şimdi olduğu gibi en ince ayrıntılarına kadar eğitim ideali ve fikri toplumun eseridir.İnsana olmak istediği tasviri çizen , bu tasvirde, resimde teşkilatlanan bütün özelliklerini yansıtan toplumdur.’’(Durheim;1950,95).O halde , bir ülkenin eğitim sistemini toplumsal yapısından soyutlamak olanaksızdır.Eğitimi resmi kurumlar (okullar) aracılığı ile toplumdan etkilenmeden , toplumsal değerlere karşın uygulamak hiçbir ülkede mümkün olmamıştır.

     Eğitim ancak bireyin toplumun değerlerine ve yaşam biçimine uyum sağlaması amacıyla uygulandığında toplumsal ahenk ve uyuma katkıda bulunur.Bireyin uyum göstermesi söz konusu olan bu değerlerin iki tür oldukları söylenebilir.Bunlar kazanılması istenen değerler ve gerçek değerlerdir.Bir toplumun yasaya geldiği ve o an  için sahip olduğu norm ve değerler , o toplumun gerçek tercihlerini gösterirler.Ancak dinamik , ilerlemeci  ve yeniliklere açık toplumlar ise bireylerde bazı ideal ve beklentilerin oluşmasına olanak sağlarlar.İşte bu noktada organize eğitim kurumlarının işlevi daha açık olarak ortaya çıkmaktadır.Bir yandan toplumun mevcut değerlerini aktarırken, öte yandan toplumun geleceğe yönelik ideal  ve beklentilerini karşılayacak yetenekte bireyler yetiştirmek.Eğitim  uygulamalarının toplumun gerçek norm ve değerleriyle kazanılması istenen norm ve değerler arasında bir denge oluşturması toplumsal istikrar ve düzen açısından çok önemlidir.Zira dayanakları toplumsal olan eğitim uygulamaları sonuçta toplumu oluşturacak, toplumun varlığını sürdürecek bireyleri yetiştirecektir.Bu nedenle bir toplumda eğitimin amaçları saptanırken bireysel ve sosyo-kültürel  yönlerine dikkat edilmeli ve toplumsal yeterlik ölçütü gözönüde bulundurulmalıdır.(Tezcan;1992,39). Toplum ve eğitim ilişkisinde en birincil amaç, eğitim kurumlarının yeni kuşaklara toplumun kültürünü tanıtmasıdır.

ÖZET:

Eğitim toplumsal bir süreçtir.Eğitimin temel işlevi toplumsal yaşamın ürünü olan kültürü yeni kuşaklara aktarmaktır.Öyleyse , eğitim hem kökeni , hem de işlevi bakımından toplumsal bir olgudur.Eğitimin içeriğinin toplumdan topluma farklılık ve çeşitlilik göstermesi , her toplumun kendi coğrafyasında ürettiği  sosyal, siyasal ve ekonomi değerlerinin yani kültürünün  farklılığından ileri gelmektedir.

 Eğitim, toplumsal bir kurum ve toplumda gerçekleşen bir süreç olduğuna göre, eğitimin toplumsal  temlerini inceleyen bilim dalı , sosyolojinin bir alt dalı olan eğitim sosyolojisidir.Başka bir anlatımla, eğitim sosyolojisi , eğitim ile toplum ve toplumun diğer kurumları arasındaki işlevsel ilişkileri inceler. (Aslan;2001,16)

KAYNAKLAR

Aslan, A. Kadir.(2001) , Eğitimin Toplumsal Temelleri , İstanbul:Balıkesir üniv. Sosyal Bilimler Dergisi.Sayı:5

Er, Tülay. (2000) ,Eğitimin Sosyal Temelleri, Öğretmenlik Mesleğine Giriş İçinde, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.

Tezcan, Mahmut. (1997) , Eğitimin Sosyolojisi, Ankara

Yalvaç, Mehmet. ( 1994), Türk Eğitim Sisteminde Sosyolojinin Yeri,Dünyada ve Türkiye’de  Güncel Sosyolojik Gelişmeler.Ankara:Sosyoloji Derneği Yayınları